پروفایل اشتراکی eheyat

مختصات: ۳۲°۵۲′۳۰″ شمالی ۴۳°۰۳′۲۰″ شرقی / ۳۲٫۸۷۵۰۰°شمالی ۴۳٫۰۵۵۵۶°شرقی

جمـهوری عراق شعار ملی: شعار روی پرچم: الله أکبر سرود ملی: موطني(۲)

پایتختبغداد
۲°۲۰′ شمالی ۱°۴۰′ شرقی / ۲٫۳۳۳°شمالی ۱٫۶۶۷°شرقی بزرگترین شـهر بغداد(۱)زبان رسمـی عربي و کردی نوع حکومت جمـهوری نام حاکمان 
• رئیس‌جمـهور
• نخست‌وزیر
•رئیس مجلس
فواد معصوم
حیدر العبادی
سلیم جبوری  مساحت  -  مساحت ۴۳۷٬۰۷۲کیلومتر مربع (۵۸ام)  -  ‌آب‌ها (٪) ۱٫۱ جمعیت  -  سرشماری ۳۷٬۲۰۲٬۵۷۲ 
(۳۶ام)  -  تراکم جمعیت ۶۶‎/km۲‏ (۱۲۵ام) تولید ناخالص داخلی (تخمـین )  -  مجموع ۱۲۵٬۶۵۵ مـیلیـارد دلار (۶۳ام)  -  سرانـه ۳۸۲۶ دلار (۱۲۶ ام) شاخص توسعه انسانی  ۰٬۵۷۳ (۱۳۲ام) واحد پول دینار (IQD) منطقه زمانی GMT (ساعت جهانی+۳)  -  تابستانی (DST) DST (ساعت جهانی) دامنـه اینترنتی iq. پیش‌شماره تلفنی +۹۶۴

عراق با نام رسمـی جمـهوری عراق (به عربی: الجمـهوریة العراقیة) (به کردی: کۆماری عێراق) کشوری درون خاورمـیانـه و جنوب غربی آسیـا است. آتش‌بس در شرق اوکراین پایتخت عراق شـهر بغداد است. آتش‌بس در شرق اوکراین این کشور از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریـه، از شرق با ایران و از شمال با ترکیـه همسایـه‌است. عراق درون بخش جنوبی خود، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد و دو رود مشـهور دجله و فرات کـه سرآغاز تمدن‌های باستانی بین‌النـهرین درون طول تاریخ کهن این کشورند از شمال کشور بـه جنوب آن روان هستند و با پیوستن بـه رود کارون، اروندرود را تشکیل مـی‌دهند و به خلیج فارس مـی‌ریزند.

گستره عراق ۴۳۸٬۳۱۷ کیلومتر مربع (۵۸ام، نزدیک بـه یک چهارم ایران) است. بیشتر سرزمـین عراق پست و هموار و گرمسیری است. غرب عراق کویر هست و شرق آن جلگه‌های حاصلخیز؛ ولی بخشی از کردستان عراق (شمال شرق) کوهستانی و سردسیر مـی‌باشد. همچنین عراق یکی از بزرگترین کشورهای دارای منابع نفت مـی‌باشد. این کشور دارای ۱۴۳ مـیلیـارد بشکه ذخایر تاییدشدهٔ نفتی مـی‌باشد.[۱]

عراق با ۳۲٬۵۸۵٬۶۹۲ نفر (آمار ژوئیـه ۲۰۱۴) جمعیت چهلمـین کشور پرجمعیت جهان است.[۲]عرب‌ها ۷۵٪-۸۰٪، کردها ۱۵٪–۲۰٪، ترکمنانان، آشوریـان و غیره نزدیک ۵٪ از جمعیت عراق را تشکیل مـی‌دهند.[۳] همچنین حدود ۶۰٪-۶۵٪ درصد مردم عراق شیعه، ۳۲٪-۳۷٪ درصد سنی و ۳ درصد مسیحی و پیروان دیگر ادیـان هستند. عراق محل زندگی و خاکسپاری ۶ امام شیعه هست و شـهرهای نجف، کربلا، کاظمـین و سامرا زیـارتگاه شیعیـان جهان است.

عراق دارای تمدن و فرهنگ دیرینـه و پرباری است. سومریـان، اکدی‌ها و آشوری‌ها نخستین تمدن‌های باستانی عراق را چند هزار سال پیش از مـیلاد بنیـاد نـهادند. بعد از آن این منطقه بخشی از قلمرو هخاان، سلوکیـان، اشکانیـان، ساسانیـان، و امپراتوری روم بود. بعد از سرنگونی امویـان و روی کار آمدن عباسیـان پایتخت خلافت اسلامـی از شام بـه عراق (شـهر بغداد) آورده شد.[۴] بعدها این حکومت با حمله مغولان از هم پاشید. از مـیانـه سده دهم که تا پایـان سده سیزدهم هجری خورشیدی، عراق بارها مـیان ایران و عثمانی دست بـه دست شد. عراق درون سال ۱۲۹۸ (۱۹۱۹) بـه سرپرستی بریتانیـا درآمد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) استقلال یـافت.

بخش زیـادی از مرزهای نوین عراق توسط جامعهٔ ملل درون سال ۱۲۹۹ (۱۹۲۰) بعد از تقسیم امپراتوری عثمانی بر اساس معاهده سور تعیین شد. درون این زمان عراق زیر سرپرستی پادشاهی متحد بریتانیـا درآمد. درون سال ۱۳۰۰ (۱۹۲۱) پادشاهی عراق تشکیل شد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) این حکومت از بریتانیـا استقلال یـافت. درون ۱۳۳۷ (۱۹۵۸) این پادشاهی از مـیان رفت و جمـهوری عراق تأسیس گشت. عراق از سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸) که تا ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) بـه دست حزب سوسیـالیست بعث عراق اداره مـی‌شد. بعد از حملهٔ ایـالات متحده و هم پیمانانش بـه عراق، حکومت حزب بعثِ صدام حسین برچیده شد و نظام چندحزبی پارلمانی درون این کشور برقرار شد. آمریکایی‌ها درون سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱) از عراق بیرون رفتند اما پیکارجویـان بـه جنگ ادامـه دادند. بعدها با سرریز شدن جنگ داخلی سوریـه بـه عراق، درگیری‌ها بسیـار شدت گرفت.

حکومت‌های پی‌درپی عراق از آغاز پایـه‌گذاری عراق جدید درون ۱۹۲۱ همسان کشورهای همسایـه درون پی ایجاد هویتی ناسیونالیستی به منظور آن بر پایـه قومـیت عربی برآمدند. این شیوه درون عراق ناکام ماند و تنـها بـه گرایش‌های جدایی خواهانـه اقوام غیر عرب و سرکوب یـا بیرون راندن شووینیستی آنان انجامـید.[۵]

واژه‌شناسی

نام عراق از سده ۶ مـیلادی کاربرد داشته‌است. خاستگاه‌های گوناگونی به منظور این نام آورده شده کـه یکی از آن‌ها بـه نام شـهرِ سومری اوروک بازمـی‌گردد. اوروک نام اکدی شـهر سومری اوروگ بوده‌است. امروزه مـی‌دانیم کـه اور نامـی بوده کـه سومریـان به منظور اشاره بـه «شـهر» استفاده مـی‌د.[۶][۷] بر پایـهٔ ریشـه‌شناسی مردمـی، این واژه درون معانی همچون «ریشـه‌دار، سیراب و حاصلخیز» ریشـه دارد.[۸] درون قرون وسطی بـه منطقهٔ پایین مـیان‌رودان، «عراق عرب» و به مناطقی کـه در شرق عراق (شامل بخش‌های مرکزی و غربی ایران) جای داشتند «عراق عجم» (عراق خارجی) مـی‌گفتند[۹][۱۰] و به این دو با هم عراقین گفته مـی‌شد. این نقطه از دید مورخین شامل بخش‌های مسطح جنوب رشته‌کوه حمرین بوده‌است و بخش‌های منتهی‌الیـه شمالی و منتهی‌الیـه غربی عراق مدرن را بـه این نام نمـی‌خوانده‌اند.[۱۱] اصطلاح «سواد» (زمـین سیـاه‌رنگ) نیز درون دوره‌های نخستین بعد از اسلام به منظور دشت‌های آبرفتی دجله و فرات بـه کار مـی‌رفته که تا از مناطق بایر صحرای عرب قابل تفکیک باشند. درون عربی واژهٔ عراق را «لبه»، «کرانـه»، «سد» یـا «کناره» معنی مـی‌کنند به‌طوری‌که بعدها با اتکا بـه ریشـه‌شناسی مردمـی، اصطلاح زمـین‌شناسی «دیواره» از این واژه تفسیر شد؛ دیواره‌ای کـه در جنوب و شرق فلات جزیره هست و لبهٔ شمالی و غربی منطقهٔ «عراق عرب» را شکل مـی‌دهد.[۱۲]

تلفظ عربی این واژه بـه صورت عِراق مـی‌باشد. درون فارسی بیشتر با فتح عین و در زبان رسانـه‌ای فارسی باره آن تلفظ مـی‌شود.

پیشنـهاد دیگر ریشـه‌شناختی به منظور این نام، ریشـه‌ای ایرانی از زبان پهلوی هست که بـه دیسه «ایراگ» یـا «اِراگ» (به پارسی مـیانـه: 𐭠𐭣𐭫𐭠𐭪𐭥، ērāg) بـه معنای «سرزمـین پست» بوده، [بسنجید با واژه اراک و عراق عجم] [۱۳] کـه از واژه «اِر» یـا «ایر» (به پارسی مـیانـه: 𐭠𐭣𐭫، ēr) بـه معنای «پایین» و پسوند «ـاگ» (به پارسی مـیانـه: -𐭠𐭪𐭥، -āg) [بسنجید با پسوند ـا درون واژگان دانا (به پارسی مـیانـه: 𐭣𐭠𐭭𐭠𐭪𐭥، dānāg) و سوزا (به پارسی مـیانـه: 𐭮𐭥𐭰𐭠𐭪𐭥، sōzāg) ] ساخته شده است[۱۴].

تاریخ

دوران پیش از تاریخ

شمال عراق بین ۶۵٬۰۰۰ که تا ۳۵٬۰۰۰ سال پیش از مـیلاد مـیزبان فرهنگ نئاندرتال بوده‌است. بقایـای زندگی این مردم درون اکتشافات باستانشناسی غار شانـه‌در به‌دست آمده‌است.[۱۵] درون همـین ناحیـه گورهایی مربوط بـه عصر پیش‌نوسنگی کشف شده کـه به ۱۱٬۰۰۰ پیش از مـیلاد بازمـی‌گردد.[۱۶]

عراق از حدود ۱۰٬۰۰۰ سال پیش از مـیلاد (به همراه آسیـای صغیر و سرزمـین شام) یکی از مراکز فرهنگ پیش‌نوسنگی نژاد قفقازی (نوسنگی پیش‌ازسفال آ) شناخته مـی‌شود کـه در آن به منظور نخستین بار کشاورزی و گله‌داری پدید آمد. دورهٔ نوسنگی بعدی (نوسنگی پیش‌ازسفال ب) درون این منطقه با خانـه‌های مستطیلی قابل تشخیص است. مردم درون زمان نوسنگی پیش‌ازسفال از ظروف سنگی، سنگ گچ و آهک استفاده مـی‌د. درون این منطقه ابزارهای ساخته‌شده از مواد آتشفشانی مربوط بـه آناتولی یـافت شده کـه مدرکی دال بر وجود روابط تجاری ابتدایی مـی‌باشد.

از دیگر مکان‌های باستانی کـه نشان از پیشرفت انسانی درون این نواحی دارد مـی‌توان بـه قلعهٔ جرمو (در حدود ۷۱۰۰ سال پیش از مـیلاد)،[۱۶]فرهنگ حلف و دورهٔ عبید (بین ۶۵۰۰ و ۳۸۰۰ پیش از مـیلاد)[۱۷] اشاره کرد. درون این دوران سطح کشاورزی، ابزارسازی و معماری پیشرفت کرد.

دورهٔ باستان

دورهٔ تاریخی عراق درون واقع از دورهٔ اوروک (۴۰۰۰ که تا ۳۱۰۰ سال پیش از مـیلاد) با تأسیس شـهرهای سومری و بکارگیری تصویرنگاشت، مـهرهای استوانـه‌ای و تولید انبوه کالا آغاز مـی‌شود.[۱۹]

امروزه بـه عراق لقب «گهوارهٔ تمدن» مـی‌دهند زیرا این ناحیـه از جهان زادگاه نخستین تمدن شناخته‌شده یعنی تمدن سومر بوده‌است کـه در مـیان رودهای دجله و فرات درون جنوب عراق امروزی و در دورهٔ مس‌سنگی (دورهٔ عبید) شکل گرفته‌است.

در این نقطه از جهان درون هزارهٔ چهارم پیش از مـیلاد بود کـه نخستین سامانـهٔ نگارشی تولد یـافت و تاریخ بـه رشتهٔ تحریر درآمد. سومری‌ها نخستین مردمانی بودند کـه چرخ را بکار گرفتند و دولت‌شـهرها را بـه وجود آوردند. درون نوشته‌های این مردم مـی‌توان نخستین نشانـه‌های ریـاضیـات، اخترشناسی، اختربینی، قانون مکتوب، پزشکی و دین سازمان‌یـافته را ردیـابی کرد.

سومری‌ها از زبانی تک‌خانواده استفاده مـی‌د. بـه بیـان دیگر زبان آن‌ها هیچ ربطی بـه زبان‌های سامـی، هندواروپایی و آفروآسیـایی یـا حتی زبان‌های تک‌خانوادهٔ دیگر ندارد. دولت‌شـهرهای اصلی دورهٔ سومر نخستین عبارتند از: اریدو، بادتیبیرا، لارسا، سیپار، شوروپاک، اوروک، کیش، اور، نیپور، لاگاش، گیرسو، اوما، خمازی، اداب، ماری، ایسن، کوثا، دیر، اکشاک.

شـهرهای چون آشور، اربلا (اربیل) و آراپخا (کرکوک) کـه بعدها درون سدهٔ ۲۵ پیش از مـیلاد شالودهٔ سرزمـین آشور را بنا نـهادند درون این زمان توسط سومریـان اداره مـی‌شدند.

در سدهٔ ۲۶ پیش از مـیلاد ایـاناتوم لاگاش بـه وجود آمد کـه علی‌رغم عمر محدودش آن را به‌طور احتمالی نخستین امپراتوری جهان مـی‌دانند. بعدها، لوگال زاگیسی، شاه و کاهن اوما، بـه برتری دودمان لاگاش درون این منطقه پایـان داد و اوروک را تسخیر کرده آن را پایتخت خود نامـید. او یک امپراتوری از خلیج فارس که تا مدیترانـه تشکیل داد.[۲۰]حماسهٔ گیلگمش کـه در آن یـادی از توفان بزرگ شده‌است مربوط بـه همـین زمان است.

حدوداً از ۳۰۰۰ پیش از مـیلاد قومـی سامـی از غرب عراق وارد این سرزمـین شدند و مـیان سومریـان سکنی گزیدند. آن‌ها بـه زبانی از ریشـهٔ زبان‌های سامـی شرقی کـه بعدها با نام اکدی شناخته شد سخن مـی‌گفتند. از سدهٔ ۲۹ پیش از مـیلاد نام‌های اکدی درون مـیان فهرست نام‌های شاهان و اسناد اداری دولت‌شـهرهای گوناگون دیده شد.

در هزارهٔ سوم پیش از مـیلاد نوعی همزیستی فرهنگی مـیان سومری‌ها و اکدی‌ها نمودار گشت و باعث دوزبانـه شدن مردم این منطقه گردید. تأثیر و تأثر مـیان زبان‌های سومری و اکدی درون تمام بخش‌های زبانی مشـهود هست به‌طوری‌که وام‌واژه‌های بسیـار زیـادی مـیان آن‌ها رد و بدل شده و همگرایی دستور زبانی، تکواژشناختی و آواشناختی پیدا د. این تأثیر دوسویـه پژوهشگران را بر آن داشته که تا جایگاه سومریـان و اکدی‌های هزارهٔ سوم پیش از مـیلاد را ناحیـه همگرایی زبانی بنامند.[۲۱] از این دوره بـه بعد را درون تاریخ عراق بـه نام دورهٔ سومری-اکدی مـی‌شناسند.

مـیان سده‌های ۲۹ و ۲۴ پیش از مـیلاد شماری از پادشاهی‌ها و دولت‌شـهرها درون عراق دودمان‌های اکدی‌زبان داشتند کـه مـی‌توان بـه آشور، اکالاتوم، ایسن و لارسا اشاره کرد.

با این همـه، سومری‌ها درون تمام این مدت بر دیگران چیرگی داشتند که تا این کـه امپراتوری اکد (۲۱۲۴–۲۳۳۵ پیش از مـیلاد) با مرکزیت شـهر اکد درون مرکز عراق پدیدار گشت. سارگن بزرگ کـه خود رابشاکه (یـا وزیر) شاه سومر بود، امپراتوری اکد را بنا نـهاد، تمام دولت‌شـهرهای جنوب و مرکز عراق را تسخیر کرد، شاه آشور را فرمانبر خود ساخت و بدینسان تمام سومریـان و اکدیـان را درون یک کشور متحد کرد. بعد از آن بود کـه تصمـیم بـه گسترش قلمرو خود گرفت و در نتیجه سرزمـین‌های گوتی‌ها، ایلام، سیسیـا (شوش) و توروکو از ایران باستان، هوری‌ها، لووی‌ها و حتیـان از آناتولی و اموری‌ها و ابلا درون سوریـهٔ باستان را تصرف کرد.

بعد از سقوط امپراتوری اکد درون اواخر سدهٔ ۲۲ پیش از مـیلاد، گوتی‌ها چندین دهه جنوب این امپراتوری را اشغال د و آشوری‌ها دوباره استقلال خود را بـه دست آوردند. این تحولات با رنسانس سومری‌ها کـه به شکل امپراتوری نوسومری پدیدار شد ادامـه یـافت. سومری‌ها توانستند با رهبری شاه خود بـه نام شولگی تقریباً تمام عراق بـه جز سرزمـین‌های شمالی یعنی آشور را بـه دست آورند و قدرت خود را بارها بـه رخ ایلامـی‌ها، گوتی‌ها و اموری‌ها بکشند.

حملهٔ ایلامـی‌ها درون سال ۲۰۰۴ پیش از مـیلاد باعث شد که تا دوران احیـای مجدد سومری‌ها پایـان یـابد. پادشاهی اکدی‌زبان آشور درون مـیانـه‌های سدهٔ ۲۱ پیش از مـیلاد توانسته بود شمال عراق را کاملاً بـه چنگ آورد و سرزمـین خود را بـه سمت شمال شرقی شام، مرکز عراق و شرق آناتولی گسترش دهد و امپراتوری قدیم آشور (حدوداً ۲۰۳۵ که تا ۱۷۵۰ پیش از مـیلاد) تحت فرامـین پوزورآشور یکم، سارگون یکم، ایلوشوما و اریشوم یکم را تأسیس نماید. اریشوم یکم بـه دلیل نگارش یکی از جزئی‌ترین مجموعه قوانین دنیـا شناخته مـی‌شود. جنوب بـه چندین دولت اکدی‌زبان تقسیم شد کـه مشـهورترین آن‌ها ایسن، لارسا و اشنونا بودند.

در طول سدهٔ ۲۰ پیش از مـیلاد اموری‌های کنعانی‌زبان (از شاخه‌های زبان‌های سامـی شمال غربی) شروع بـه مـهاجرت بـه جنوب مـیان‌رودان د. بـه تدریج این اموری‌ها دست بـه تشکیل پادشاهی‌های خرد درون جنوب زدند و تخت‌های پادشاهان دولت‌شـهرهایی نظیر ایسن، لارسا و اشنونا را تصاحب د.

یکی از این پادشاهی‌های کوچک کـه در ۱۸۹۴ پیش از مـیلاد تأسیس شده بود شـهر اداری کوچکی بـه نام بابل را درون محدودهٔ مرزهای خود داشت. این شـهر که تا یک سده بعد نیز شـهرت خاصی پیدا نکرد زیرا زیر سایـهٔ دولت‌شـهرهای کهن‌تر و نیرومندتری مثل آشور، ایلام، ایسن، اشنونا و لارسا قرار داشت.

در سال ۱۷۹۲ پیش از مـیلاد حاکم اموری بـه نام حمورابی درون این خطه بـه قدرت رسید و به سرعت دستور تبدیل بابل از یک شـهر کوچک بـه شـهری بزرگ را صادر کرد و خود را شاه نامـید. حمورابی تمام جنوب و مرکز عراق، ایلام درون شرق و ماری درون غرب را تصرف کرد و کمـی بعد بـه منظور تسخیر کل منطقه درگیر جنگی درازمدت با شاه آشوری بـه نام ایشمـه‌داگان شد و بدین ترتیب امپراتوری بابل را کـه مدت کوتاهی ادامـه داشت بنا نـهاد. سرانجام او توانست بر جانشین ایشمـه‌داگان پیروز شود و آشور و مستعمرات آناتولی آن را فرمانبر خویش سازد.

از زمان حمورابی بود کـه جنوب عراق را با نام بابل شناختند درون حالی کـه شمال آن صدها سال پیش‌تر با نام آشور گره خورده بود. اما امپراتوری وی دیری نپایید و با مرگ او با سرعت فرو ریخت. آشور و عراق جنوبی درون قالب دودمان Sealand دوباره بـه دست اکدی‌های بومـی افتاد. اموری‌های خارجی بار دیگر توانستند درون قالب بابل کوچک‌تر و ضعیف‌تری بـه قدرت برسند که تا این کـه امپراتوری هندواروپایی‌زبان هیتی‌ها کـه مرکزشان درون آناتولی بود درون سال ۱۵۹۵ پیش از مـیلاد این شـهر را غارت د. بعد از آن مردمان خارجی دیگری بـه نام کاسیـان کـه به زبانی تک‌خانواده سخن مـی‌گفتند و از کوه‌های زاگرس درون ایران باستان آمده بودند بابل را بـه دست آوردند و تقریباً ششصد سال بر آن حکم راندند؛ طولانی‌ترین زمانی کـه یک دودمان توانسته بر بابل حکومت کند.

عراق از همـین زمان بـه سه حکومت تقسیم شد؛ آشور درون شمال، بابل کاسی‌ها درون منطقهٔ مرکزی و جنوبی و دودمان Sealand درون منتهی‌الیـه جنوب. دودمان Sealand نـهایتاً درون حدود سال ۱۳۸۰ پیش از مـیلاد توسط کاسی‌های بابل پایـان یـافتند.

حکومت آشور درون زمان امپراتوری آشور مـیانـه (۱۰۲۰–۱۳۶۵ پیش از مـیلاد) بـه اندازه‌ای قدرت گرفت کـه با هیچ ملتی پیش از خود قابل قیـاس نبود. لشکرکشی‌های آشور کـه با آشوراوبالیت یکم آغاز گشت باعث نابودی رقیب آن‌ها یعنی امپراتوری هوری-مـیتانی شد، علفزارهای امپراتوری هیتی‌ها را ضمـیمـه خود ساخت، شمال بابل را تصرف کرد، امپراتوری مصر را از منطقه بیرون کرد و ایلامـی‌ها، فریگی‌ها، کنعانی‌ها، فنیقی‌ها، کیلیکی‌ها، گوتی‌ها، دیلمون‌ها و آرامـی‌ها را شکست داد. امپراتوری آشور مـیانـه درون اوج قدرت توانست از قفقاز که تا دیلمون (بحرین امروزی)، از سواحل مدیترانـه‌ای فنیقیـه که تا کوهستان زاگرس درون ایران گسترده شود. درون سال ۱۲۳۵ پیش از مـیلاد، امپراتور توکولتی نینورتای یکم توانست بر تخت پادشاهی بابل هم تکیـه بزند و در نتیجه ملقب بـه نخستین مـیان‌رودانی بومـی شود کـه توانست بر این قلمرو حکم راند.

بابل درون زمان فروپاشی عصر برنز (۹۰۰–۱۲۰۰ پیش از مـیلاد) درون آشوب بـه سر مـی‌برد و بیشتر درون اختیـار آشور یـا ایلام بود. کاسیـان توسط آشوریـان و ایلامـیان از قدرت دور شده بودند که تا برای نخستین بار شاهان مـیان‌رودانی جنوبی بومـی بر بابل حاکم شوند. با این حال این شاهان اکدی سامـی شرقی توانایی جلوگیری از ورود امواج مـهاجران سامـی غربی بـه جنوب عراق را نداشتند. از این رو درون طول سدهٔ ۱۱ پیش از مـیلاد آرامـی‌ها و سوتانی‌ها از راه شام وارد بابل شدند. این حرکت درون سده‌های ۱۰ و اوایل سدهٔ ۹ پیش از مـیلاد نیز ادامـه یـافت و طی آن کلدانی‌ها کـه با آرامـی‌ها قرابت داشتند بـه این منطقه مـهاجرت د.

پس از آنکه مجدداً آشور دچار ضعف شد بار دیگر توانست درون دوره‌ای کـه ما آن را با نام امپراتوری آشوری نو (۶۰۵–۹۳۵ پیش از مـیلاد) مـی‌شناسیم شروع بـه گسترش نماید. این حکومت تبدیل بـه بزرگترین و نیرومندترین امپراتوری شد کـه جهان که تا آن زمان بـه خود دیده بود. عراق تحت حکمرانی پادشاهانی چون آداد-نراری دوم، آشور-ناصیر-پال یکم، شلمنسر سوم، سمـیرامـیس، تیگلات-پیلسر سوم، سارگون دوم، سناخریب، اسرحدون و آشور بانی‌پال تبدیل بـه مرکز امپراتوری‌ای شد کـه از پارس، پارت و ایلام درون شرق، بـه قبرس و انطاکیـه درون غرب و از قفقاز درون شمال بـه مصر، نوبه و شبه‌جزیرهٔ عربستان درون جنوب امتداد داشت.

نام اعراب نخستین بار درون تاریخ مکتوب (حدود ۸۵۰ پیش از مـیلاد) بـه عنوان مردمـی کـه در شبه‌جزیرهٔ عربستان زندگی مـی‌د و سرسپردهٔ شلمنسر سوم بودند آمده‌است. نام کلدانی‌ها نیز درون همـین زمان درون تاریخ وارد شده‌است.

در همـین دوره هست که نوعی زبان آرامـی شرقی کـه متأثر از اکدی بود توسط آشوری‌ها بـه عنوان زبان مـیانجی به منظور امپراتوری وسیعشان معرفی شد. زبان آرامـی مـیان‌رودانی به‌تدریج زبان اکدی کـه زبان غالب مردم آشور و بابل بود را ریشـه‌کن کرد. گویش‌های باقی‌مانده از این زبان هنوز مـیان آشوری‌های شمال عراق استفاده مـی‌شود.

امپراتوری آشور اواخر سدهٔ هفتم پیش از مـیلاد با جنگ‌های داخلی وحشیـانـه پاره‌پاره شد و به حدی ضعیف گشت کـه ائتلافی از مردمان تحت تسلطش شامل بابلی‌ها، کلدانی‌ها، مادها، پارس‌ها، پارت‌ها، سکاها و کیمری‌ها توانست بـه آشور حمله کند و بالاخره آن را درون سال ۶۰۵ پیش از مـیلاد بـه زانو درآورد.[۲۲]

امپراتوری بابل نو (۵۳۹–۶۲۰ پیش از مـیلاد) از خاکستر آشور برآمد اما نتوانست اندازه، نیرو و طول عمر اسلاف خود را بـه دست آورد اما درون عوض توانست شام، کنعان، شبه‌جزیره عربستان، اسرائیل و یـهودیـه را تصرف کند و مصر را شکست دهد. بابل درون ابتدا توسط یک دودمان خارجی کـه کلدانی بودند و در سده‌های ۱۰ و ۹ پیش از مـیلاد بـه این منطقه مـهاجرت کرده بودند اداره مـی‌شد. بزرگترین شاه آن بـه نام بخت نصر هم‌آورد یک شاه غیربومـی دیگر شد کـه از نژاد غیرمرتبط اموری بود و حمورابی نام داشت و بزرگترین شاه بابل به‌شمار مـی‌رفت. با این حال درون سال ۵۵۶ پیش از مـیلاد کلدانی‌ها توسط نبونعید آشوری‌الاصل و پسر و نایب‌السلطنـه‌اش بلشاصر از قدرت پایین کشیده شدند.

کوروش بزرگ درون سدهٔ ششم پیش از مـیلاد، از سرزمـین پارس بـه سمت بابل آمد و در نبرد اوپیس امپراتوری بابل نو را شکست داد و بدین ترتیب عراق بـه مدت تقریباً دو سده جزو قلمرو امپراتوری هخاان گردید. کلدانی‌ها و کلده درون همـین زمان از صحنـهٔ روزگار محو شدند اما سرزمـین آشور و بابل تاب آوردند و تحت حکومت هخاان پیشرفت د. حکومت پارسیـان تغییر چندانی درون این منطقه ایجاد نکرد زیرا آن‌ها بـه مدت سه سده تحت حکمرانی آشور زندگی کرده بودند و شاهان آن‌ها خود را جانشینان آشوربانی‌پال مـی‌دانستند. آن‌ها زبان آرامـی را بـه عنوان زبان مـیانجی امپراتوری خود حفظ د، زیربنای شاهنشاهی آشوری را نگه داشتند و سبک هنر و معماری آشوری را باقی گذاشتند.

در سدهٔ چهارم پیش از مـیلاد، اسکندر کبیر بر این منطقه دست یـافت و عراق بـه مدت بیش از دو سده تحت فرمان سلوکی‌های هلنی درآمد.[۲۳] سلوکی‌ها اصطلاح هندوآناتولی و یونانی سیریـا (سوریـه) را به منظور این منطقه انتخاب د. این نام سده‌های زیـادی بود کـه توسط هندواروپایی‌زبان‌ها به منظور آشور بـه کار مـی‌رفت و تنـها معنای آن سرزمـین آشور بود اما سلوکی‌ها آن را به منظور سرزمـین شام هم انتخاب د و باعث شدند کـه آشور و آشوریـان عراق و آرامـی‌ها و شامـی‌ها درون دنیـای یونانی-رومـی با نام سیریـا/سوریـه شناخته شوند.[۲۴]

پارت‌ها (اشکانیـان) (۲۴۷ پیش از مـیلاد-۲۲۴ مـیلادی) از سرزمـین ایران توانستند درون زمان حکومت مـهرداد یکم (۱۷۱–۱۳۸ پیش از مـیلاد) بر این منطقه تسلط یـابند. رومـیان از سوریـه بارها بـه مناطق غربی این ناحیـه حمله د و توانستند بـه مدت کمـی ایـالت آشور را تأسیس کنند. مسیحیت توانست درون عراق (به‌ویژه درون آشور) مـیان سده‌های اول و سوم مـیلادی رشد یـابد. آشور مرکز مسیحیت سریـانی، کلیسای نستوری و ادبیـات سریـانی شد. درون زمان پارت‌ها چند دولت‌شـهر مستقل نو آشوری درون شمال این ناحیـه رشد پیدا د کـه مـی‌توان بـه آدیـابن، آشور، اسروئن و هترا اشاره کرد.

برخی از آشوری‌های مـیان‌رودان درون ارتش روم بـه خدمت گرفته شده بودند و از این روست کـه مـی‌توان دست‌نوشته‌هایی بـه زبان آرامـی آشوری و مـیان‌رودانی را حتی روی دیوار هادریـان درون شمال بریتانیـای باستان یـافت.[۲۵]

ساسانیـان ایران تحت فرمان اردشیر یکم توانستند امپراتوری اشکانی را نابود کنند و عراق را درون سال ۲۲۴ مـیلادی تسخیر درآورند. ساسانیـان مـیان دهه‌های ۲۴۰ و ۲۵۰ مـیلادی بـه تدریج شـهرهای نو آشوری کوچک را نیز مطیع خود ساختند. درون نتیجه این منطقه بـه مدت چهار سده درون اختیـار کامل امپراتوری ساسانیـان بود و تبدیل بـه مرز و آوردگاه نبرد مـیان ارتش‌های ساسانی و امپراتوری روم شرقی گردید. جنگ‌های طولانی بین این دو امپراتوری ضعف آن‌ها را بـه دنبال داشت و در نتیجه زمـینـه به منظور تسخیر ایران توسط اعراب مسلمان آماده شد.

خلافت اسلامـی

پیروزی اعراب بر ساسانیـان درون مـیانـه‌های سدهٔ ۷ مـیلادی باعث شد که تا اسلام دین ساکنین عراق شود. درون این زمان اعراب و کردها درون دسته‌های بزرگ بـه این منطقه مـهاجرت د. بعدها هنگامـی کـه علی، پسرعمو و داماد پیـامبر اسلام چهارمـین خلیفه از مـیان خلفای راشدین شد پایتخت خود را بـه کوفه انتقال داد. خلفای اموی درون سده ۷ مـیلادی استان عراق را از دمشق اداره مـی‌د. (هر چند کـه در آن زمان قرطبه به منظور خود خلافتی جداگانـه داشت)

خلفای عباسی شـهر بغداد را درون سدهٔ ۸ مـیلادی ساختند و آن را پایتخت خود د. این شـهر بـه مدت پنج سده کلان‌شـهر جهان اسلام قلمداد مـی‌شد. بغداد بزرگترین شـهر چندفرهنگی درون قرون وسطی بود و جمعیتش بـه بیش از یک مـیلیون نفر مـی‌رسید.[۲۶] این شـهر درون دوران طلایی اسلام مرکز آموزش و یـادگیری علوم گوناگون بود. مغول‌ها درون سدهٔ ۱۳ مـیلادی بغداد را محاصره و نابود د.[۲۷]

ایلخانان مغول

هولاکوخان درون سال ۱۲۵۷ بـه منظور تسخیر بغداد ارتشی عظیم از نیروهای مغول گرد آورد. هنگامـی کـه این ارتش بـه بغداد رسید، هولاکو خواستار تسلیم خلیفه شد اما مستعصم، آخرین خلیفهٔ عباسی، موافقت نکرد. هولاکو خشمگین شد و راهبرد همـیشگی مغولان مبنی بر مقابله با هر گونـه مقاومت را درون پیش گرفت و بغداد را محاصره کرد. درون نـهایت نیروهای او شـهر را تاراج د و بسیـاری از مردم را از دم تیغ گذراندند.[۲۸] تخمـین زده مـی‌شود کـه تلفات رقمـی معادل ۲۰۰٬۰۰۰ که تا ۱ مـیلیون نفر بوده‌است.[۲۹]

مغولان خلافت عباسی و دانشگاه بیت‌الحکمـه کـه حاوی هزاران سند تاریخی باارزش بود را نابود د. این شـهر هیچ‌گاه نتوانست بار دیگر اعتبار سابق را درون عرصهٔ فرهنگ بـه دست آورد. برخی از تاریخ‌نگاران بر این باورند کـه هجوم مغولان بخش اعظم سامانـهٔ آبیـاری عراق را نابود کرد. این سامانـه درون حفظ مـیان‌رودان درون طول هزارهٔ پیش از آن نقش داشت. برخی دیگر از مورخین شوری خاک را درون نابودی کشاورزی این ناحیـه مقصر مـی‌دانند.[۳۰]

در مـیانـه‌های سدهٔ ۱۴ مـیلادی بیماری طاعون دنیـای اسلام را درنوردید.[۳۱] بهترین تخمـین‌ها از مرگ یک سوم جمعیت خاور مـیانـه خبر مـی‌دهند.[۳۲]

در سال ۱۴۰۱ مـیلادی بار دیگر جنگاوری مغول بـه نام تیمور لنگ بـه عراق حمله کرد. او بعد از تسخیر بغداد ۲۰٬۰۰۰ نفر از ساکنین را بـه قتل رساند.[۳۳] تیمور دستور داد هر سرباز سر دو نفر از ساکنین را بریده و در دست داشته باشد (بسیـاری از سربازان بـه حدی ترسیده بودند کـه سر زندانیـانی را کـه در لشکرکشی‌های پیشین اسیر شده بودند بریده و به پیشگاه تیمور بردند).[۳۴] تیمور بـه کشتار مردمان بومـی آشوری مسیحی کـه هنوز هم درون شمال عراق جمعیت زیـادی دارند دست زد. درون همـین زمان هست که شـهر باستانی آشور خالی از سکنـه شد.[۳۵]

عراق عثمانی

اواخر سدهٔ ۱۴ و اوایل سدهٔ ۱۵ مـیلادی، ترکمانان قراقویونلو بر گستره‌ای کـه امروزه با نام عراق شناخته مـی‌شود حکم راندند. درون سال ۱۴۶۶ مـیلادی ترکمانان آق‌قویونلو، قراقویونلوها را شکست دادند و کنترل این منطقه را درون دست گرفتند. درون سدهٔ ۱۶ مـیلادی تمام سرزمـین امروزی عراق تحت عنوان ایـالت بغداد درون اختیـار امپراتوری عثمانی قرار گرفت. درون تمام دوران حکمرانی عثمانی‌ها بر عراق (۱۹۱۸-۱۵۳۳) این سرزمـین آوردگاه امپراتوری‌های محلی و قبایل متحد آن‌ها بوده‌است. دودمان صفوی ایران مدت کوتاهی بین سال‌های ۱۵۳۳-۱۵۰۸ مـیلادی و ۱۶۳۸-۱۶۲۲ توانست بر این منطقه تسلط یـابد.

در سدهٔ ۱۷ مـیلادی درگیری‌های مکرر امپراتوری عثمانی با صفویـان باعث شد که تا کنترل این امپراتوری بر این استان‌ها ضعیف شود. جمعیت قبایل چادرنشین با نفوذ بادیـه‌نشینان عرب از نجد عربستان افزایش پیدا کرد. فرونشاندن حملات آن‌ها بـه مناطق مس از دست حکومت‌های محلی برنمـی‌آمد.[۳۶]

عراق مـیان سال‌های ۱۸۳۱-۱۷۴۷ مـیلادی توسط دودمان مملوک گرجی اداره شد.[۳۷] آن‌ها توانسته بودند از زیر یوغ عثمانی‌ها خارج شوند، شورش‌های قبایل را فرو بنشانند، نیروی ینی‌چری‌ها را محدود کنند، نظم را بازگردانند و برنامـه‌ای به منظور نوسازی اقتصاد و نیروهای نظامـی پیـاده کنند. عثمانی‌ها درون سال ۱۸۳۱ توانستند رژیم مملوک‌ها را از قدرت کنار بزنند و کنترل کامل عراق را بـه دست گیرند. جمعیت عراق کـه در سال ۸۰۰ مـیلادی حدود ۳۰ مـیلیون تخمـین زده مـی‌شد درون آغاز سدهٔ ۲۰ مـیلادی تنـها ۵ مـیلیون نفر بود.[۳۸]

عثمانی‌ها درون طول جنگ جهانی اول طرف آلمان‌ها و قدرت‌های مرکز را گرفتند. نیروهای بریتانیـا درون عملیـات مـیان‌رودان علیـه قدرت‌های مرکز بـه این کشور حمله د و در ابتدا درون جریـان محاصرهٔ کوت (۱۹۱۶-۱۹۱۵) از ارتش ترک‌ها شکست سختی خوردند. با این حال کمـی بعد بریتانیـایی‌ها دست برتر پیدا د و از کمک اعراب و آشوری‌ها نیز بهره‌مند شدند. درون سال ۱۹۱۶ فرانسه و بریتانیـا طی موافقت‌نامـه سایکس–پیکو نقشـه‌ای به منظور تقسیم غرب آسیـا بعد از جنگ کشیدند.[۳۹] نیروهای بریتانیـا یگان‌های خود را متمرکز نمودند و با سقوط بغداد آن را درون سال ۱۹۱۷ تسخیر د و عثمانی‌ها را شکست دادند. قرارداد متارکهٔ جنگ درون سال ۱۹۱۸ امضا شد.

امپراتوری عثمانی‌ها درون طول جنگ جهانی اول توسط پادشاهی متحد بریتانیـا شکست خورد و پس از خروج از بخش اعظم منطقه سقوط کرد. بریتانیـا درون عملیـات مـیان‌رودان ۹۲٬۰۰۰ سرباز خود را از دست داد. کشتگان عثمانی مشخص نیست اما بریتانیـا ۴۵٬۰۰۰ نفر را اسیر کرد. که تا پایـان سال ۱۹۱۸ بریتانیـایی‌ها ۴۱۰٬۰۰۰ نفر را بـه منطقه اعزام کرده بودند کـه از مـیان آن‌ها ۱۱۲٬۰۰۰ نفر نیروی رزمـی بودند.

حکومت بریتانیـا و پادشاهی مستقل عراق

عراق درون ۲۰ آبان ۱۲۹۹ (۱۱ نوامبر ۱۹۲۰) با قیمومت جامعهٔ ملل و با عنوان «ایـالت عراق» تحت کنترل بریتانیـا درآمد. بریتانیـایی‌ها فیصل یکم از دودمان هاشمـی را کـه توسط فرانسوی‌ها از سوریـه بیرون رانده شده بود بـه عنوان حاکم از طرف خود بر عراق گماردند. درون این رابطه گرترود بل، جاسوس انگلیسی و معروف بـه «مادر عراق»،[۴۰] نقش چشم‌گیری داشت. ایشان بـه همـین ترتیب سمت‌های دولتی و وزارتخانـه‌ها را بـه نخبگان اهل سنت سپردند.[۴۱]

هزینـه‌های زیـاد و مخالفت‌های عمومـی قهرمان جنگی بریتانیـا بـه نام توماس ادوارد لورنس مشـهور بـه لورنس عربستان[۴۲] درون روزنامـهٔ تایمز، بریتانیـا را بـه این نتیجه رساند که تا آرنولد ویلسون را درون مـهر ۱۲۹۹ (اکتبر ۱۹۲۰) برکنار و سر پرسی کاکس را بـه جای وی درون سمت حاکم عراق قرار دهد. کاتوانست یک مورد شورش را خاموش کند. همچنین او مسئول اجرای سیـاست سرنوشت‌ساز بریتانیـا مبنی بر همکاری نزدیک با اقلیت سنی عراق بود.[۴۳]برده‌داری نیز درون دهه ۱۹۲۰ لغو شد.[۴۴]

پادشاهی عراق درون سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) از بریتانیـا مستقل شد[۴۵] اما بریتانیـایی‌ها پادگان‌ها، نیروهای مزدور آشوری و حق ترانزیت را به منظور نیروهای خود درون این کشور نگاه داشتند. غازی اول بعد از مرگ پدرش فیصل درون ۱۳۱۲ (۱۹۳۳) درون حالی حکومت کرد کـه کودتاهای نظامـی متعددی علیـه وی شکل گرفت. او که تا زمان مرگش درون سال ۱۳۱۸ (۱۹۳۹) پادشاه عراق بود. بعد از غازی، پسر نابالغش بـه نام فیصل دوم جانشین وی شد و به همـین دلیل نیـابت سلطنت بر عهدهٔ پسرعموی غازی بـه نام عبداله گذاشته شد.

رشید عالی گیلانی و اعضای مربع طلایی درون ۱۲ فروردین ۱۳۲۰ (۱ آوریل ۱۹۴۱) کودتایی علیـه عبداله انجام دادند و دولت او را ساقط د. بریتانیـا کـه همچنان پایگاه‌های هوایی خود درون عراق را درون اختیـار داشت از ترس این کـه دولت رشید عالی بـه دلیل ارتباطاتش با دول محور، جریـان نفت را بـه سوی غرب قطع کند بـه عراق حمله کرد. جنگ درون ۱۲ اردیبهشت ۱۳۲۰ (۲ مـه ۱۹۴۱) توسط نیروهای بریتانیـایی و مزدوران آشوری آغاز شد[۴۶] و در نتیجه نیروهای گیلانی شکست خورده و در ۱۰ خرداد (۳۱ مـه) مجبور بـه ترک مخاصمـه شدند.

عراق اشغال نظامـی شد که تا قدرت بـه دولت پیش از کودتا تحت دودمان هاشمـی بازگردد. درون چهارم آبان ۱۳۲۰ (۲۶ اکتبر ۱۹۴۷) اشغال بـه پایـان رسید اما بریتانیـا پادگان‌های خود را که تا سال ۱۳۳۳ (۱۹۵۴) بر پا نگاه داشت و پس از آن نیروی مزدوران آشوری را منحل اعلام کرد. حاکمان دوران کودتا و مدت بعد از آن که تا پایـان دوران هاشمـی‌ها درون عراق عبارت بودند از نوری سعید کـه نخست‌وزیری مستبد بود و یک بار هم از سال ۱۳۰۹ که تا ۱۳۱۱ (۱۹۳۲-۱۹۳۰) درون عراق قدرت داشت و عبداله کـه زمانی نایب‌السلطنـه بود و حالا سمت مشاورت شاه فیصل دوم را بر عهده گرفته بود.

جمـهوری عراق و حزب بعث

کودتای ۱۳۳۷ (۱۹۵۸) درون عراق کـه آن را با نام انقلاب ۱۴ ژوئیـه هم مـی‌شناسند باعث شد که تا پادشاهی عراق سقوط کند. درون جریـان این رویداد سرتیپ عبدالکریم قاسم قدرت را بـه دست آورد اما درون کودتای فوریـه ۱۹۶۳ توسط سرهنگ عبدالسلام عارف از حکومت کنار زده شد. بعد از مرگ عارف درون سال ۱۹۶۶ برادرش عبدالرحمان عارف قدرت را درون دست گرفت. او نیز درون سال ۱۹۶۸ توسط حزب بعث سقوط کرد.[۴۷]احمد حسن البکر بـه عنوان نخستین رئیس‌جمـهور عراق بـه قدرت رسید اما درون زمان وی کنترل اوضاع کم‌کم از دست او خارج و در اختیـار ژنرال صدام حسین قرار گرفت. او توانسته بود بـه مقام ریـاست و کنترل شورای فرماندهی انقلاب دست یـابد؛ شورایی کـه در ژوئیـه ۱۹۷۹ بـه قوهٔ عالی اجرای عراق تبدیل شد.

صدام حسین انقلاب اسلامـی ایران درون سال ۱۳۵۷ را تهدیدی به منظور حکومت سکولار خود بر عراق تلقی مـی‌کرد؛ لذا با توجه بـه کینـه‌ای کـه از سال‌های تبعید آیت‌الله خمـینی درون نجف از وی درون دل داشت و مناقشات مرزی کـه از زمان حکومت سابق ایران با این کشور پیدا کرده بود و همچنین با توجه بـه هرج و مرجی کـه به واسطهٔ بروز انقلاب درون نیروهای مسلح ایران ایجاد شده بود بـه این کشور حمله کرد. این جنگ درون سال ۱۳۵۹ آغاز و در ۱۳۶۷ با بر جای گذاشتن بین نیم مـیلیون که تا ییم مـیلیون کشته پایـان یـافت.[۴۸] مرزهای دو کشور بر سر جای خود باقی ماند و سازمان ملل، عراق را بـه عنوان کشور مـهاجم تشخیص داد. درون این جنگ عراق از بمب‌های شیمـیایی علیـه سربازان ایرانی استفاده کرد.[۴۹] رژیم بعث درون مقاطع پایـانی جنگ طی عملیـات انفال[۵۰] دست بـه کشتار کردهای عراق زد و حدود ۵۰٬۰۰۰ که تا ۱۰۰٬۰۰۰ شـهروند این کشور را کشت.[۵۱][۵۲][۵۳][۵۴]

زمان زیـادی از آتش‌بس بین ایران و عراق نگذشته بود کـه صدام حسین درون مرداد ۱۳۶۹ (اوت ۱۹۹۰) بـه کویت حمله کرد و این کشور را بـه خاک خود ضمـیمـه ساخت. بعد از این حمله نیروهای ائتلاف بـه رهبری آمریکا بـه عراق حمله د. آن‌ها با بمباران اه نظامـی کار خود را آغاز د[۵۵][۵۶][۵۷] و سپس با حملهٔ زمـینی ۱۰۰ ساعته بـه نیروهای عراقی درون کویت و جنوب عراق بـه اه خود رسیدند.

در طول این دو جنگ نیروهای مسلح عراق متلاشی شدند. بعد از جنگ درون اسفند ۱۳۶۹ (۱۹۹۱) شیعیـان و کردهای عراق علیـه رژیم صدام حسین خیزش د ولی صدام توانست با توسل بـه نیروهای امنیتی و سلاح‌های شیمـیایی این انقلاب را نابود کند. تخمـین‌ها حاکی از آن هست که طی این درگیری‌ها ۱۰۰٬۰۰۰ عراقی کشته شدند.[۵۸] درون طول این شورش‌ها آمریکا، انگلستان، فرانسه و ترکیـه تحت قطعنامـهٔ ۶۸۸ شورای امنیت، منطقهٔ پرواز ممنوع درون عراق اعلام د که تا از کردها و شیعیـان محافظت کنند. اما این محدودیت تنـها مربوط بـه پرنده‌های بال-ثابت بود و شامل بالگردها نمـی‌شد.

سازمان ملل بـه عراق دستور داد که تا سلاح‌های شیمـیایی و بیولوژیکی خود را نابود کند. این سازمان همچنین تلاش کرد با اعمال تحریم‌های بیشتر دولت صدام حسین را مجبور بـه خلع سلاح و آتش‌بس نماید. این تحریم‌ها بـه تحریم‌های قبلی کـه بعد از حملهٔ عراق بـه کویت تصویب شده بودند اضافه شد. عدم توافق صدام با این شروط باعث شد تحریم‌های جدید علیـه این کشور که تا سال ۲۰۰۳ باقی بمانند.[۵۹][۶۰][۶۱] مطالعات انجام‌شده از مرگ صدها هزار عراقی بـه دلیل این تحریم‌ها حکایت دارند. هنگامـی کـه خبرنگاران از مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه آمریکا درون مورد تحریم‌ها و مرگ بیش از نیم مـیلیون کودک عراقی بر اثر این تحریم‌ها پرسیدند، خانم آلبرایت با خونسردی تمام جواب داد: «انتخاب سختی بود ولی ارزشش را داشت.» درون دوران تحریم حدود ۱ مـیلیون عراقی جان خود را از دست دادند. عراقی‌ها از واردات کالاهایی مانند حوله، کتری، یخچال و تقریباً هر کالایی کـه به نوعی بـه ساخت تسلیحات ربط داشت محروم بودند. دولت سهمـیه بندی ۱۰۰۰ کالری به منظور هر شـهروند را بـه اجرا گذاشت و هنگامـی کـه تحریم‌ها بـه سمت تبدیل شدن بـه فاجعه بشری پیش مـی‌رفت سازمان ملل برنامـه نفت درون برابر غذا را بـه اجرا گذاشت. طی این برنامـه حدود ۶۵ مـیلیـارد دلار نفت عراق با بشکه‌ای بـه مـیانگین ۲۰ دلار بـه فروش مـی‌رسید. هرچند عراق دست از بسیـاری از برنامـه‌های تسلیحاتی خود برداشت اما درون سال ۱۹۹۸ آمریکا لغو تحریم‌ها را مشروط بـه کنار رفتن صدام کرد شرطی کـه برای دیکتاتوری مانند صدام مسخره مـی‌نمود. صدام حسین نـه تنـها کنار نرفت بلکه راحت‌تر مخالفان داخلی را سرکوب کرد.

در طول دههٔ ۹۰ مـیلادی سازمان ملل تصمـیم گرفت بـه دلیل فشاری کـه تحریم‌ها بر مردم عادی عراق آورده بود بخشی از آن را بردارد. درون آذرماه ۱۳۷۷ آمریکا حمله‌ای چهار روزه بـه عراق کرد.

دولت جرج بوش بعد از حملات ۱۱ سپتامبر درون سال ۲۰۰۱ شروع بـه برنامـه‌ریزی به منظور سرنگونی صدام حسین کرد. درون ماه مـهر ۱۳۸۱ کنگره طرح مشترک مجوز استفاده از نیروهای مسلح علیـه عراق را تصویب کرد. درون آبان ۱۳۸۱ شورای امنیت سازمان ملل قطعنامـهٔ ۱۴۴۱ را تصویب کرد و آمریکا و متحدانش درون اسفند ۱۳۸۱ بـه عراق حمله د.

۱۳۸۲–۱۳۸۶

یک روز بیشتر بـه نوروز ۱۳۸۲ (۲۰ مارس ۲۰۰۳) نمانده بود کـه ایـالات متحده با تشکیل یک ائتلاف بـه عراق حمله کرد. این کشور دست نکشیدن عراق از برنامـهٔ سلاح‌های کشتار جمعی کـه خلاف قطعنامـهٔ ۶۸۷ شورای امنیت بود را بـه عنوان دلیل این تهاجم اعلام کرد. این ادعا بر اساس مدارکی بود کـه سازمان اطلاعات آمریکا و دولت بریتانیـا[۶۲] تهیـه کرده بودند. بعدها این مدارک غیرقابل اعتماد دانسته شدند.[۶۳][۶۴]

دولت آمریکا بـه دنبال حمله بـه عراق حکومت ائتلاف موقت عراق (CPA) را به منظور ادارهٔ این کشور تشکیل داد. پل برمر، حاکم ائتلاف موقت، درون اردیبهشت ماه ۱۳۸۲ دستورهایی مبنی بر انحلال حزب بعث و محرومـیت اعضای آن درون دولت جدید عراق (دستور ۱) و انحلال ارتش عراق (دستور ۲) صادر کرد.[۶۵] این تصمـیم باعث شد که تا ارتش عراق کـه اکثراً از سران سنی تشکیل شده بود از بین برود[۶۶] و سران سابق حکومت اجازهٔ دخالت درون ادارهٔ کشور را نداشته باشند. این مسئله باعث شد که تا پس از اشغال عراق وضعیت آشفته‌ای ایجاد شود.[۶۷]

مخالفت مسلحانـه با اشغال عراق از تابستان ۱۳۸۲ توسط عناصر سابق پلیس مخفی عراق و ارتش درون قالب واحدهای چریکی آغاز شود. از پاییز همان سال گروه‌های جهادی آغاز بـه حمله بـه نیروهای ائتلاف د. درون سال ۱۳۸۲ گروه‌های شبه‌نظامـی متعددی بـه وجود آمدند کـه برای نمونـه مـی‌توان بـه جماعت توحید و جهاد بـه رهبری ابومصعب الزرقاوی اشاره کرد. شورش‌های نظامـی این گروه‌ها محدود بـه حمله بـه نیروهای ائتلاف نماند و کمـی بعد بـه خشونت‌های مذهبی علیـه شیعیـان و سنی‌ها نیز کشید.[۶۸]

سازمان عفو بین‌الملل و خبرگزاری آسوشیتدپرس درون اواخر سال ۲۰۰۳ اقدام بـه انتشار گزارش‌هایی دربارهٔ شکنجه و آزار زندانیـان ابوغریب د.

در تابستان ۱۳۸۲ گروه شبه‌نظامـی شیعی جیش المـهدی توسط مقتدی صدر تشکیل شد[۶۹][۶۹] و در فروردین ۱۳۸۳ شروع بـه مقابله با نیروهای ائتلاف کرد. درون این سال نیروهای شبه‌نظامـی سنی و شیعی بـه جنگ با یکدیگر، علیـه نیروهای ائتلاف و علیـه دولت موقت عراق کـه در خرداد ۱۳۸۳ بـه قدرت رسیده بود پرداختند. نبرد اول فلوجه درون فروردین و نبرد دوم فلوجه درون آبان ۱۳۸۳ نیز جزو همان درگیری‌ها به‌شمار مـی‌رود. گروه سنی‌مذهب جماعت توحید و جهاد کـه در مـهر ۱۳۸۳ تبدیل بـه القاعدهٔ عراق شد نیروهای ائتلاف و شـهروندان عادی بـه ویژه شیعیـان را هدف قرار مـی‌داد و بدینوسیله بـه آتش اختلافات مذهبی دامن مـی‌زد.[۷۰]

عراق درون بهمن ۱۳۸۳ شاهد اولین انتخابات بعد از اشغال بود. درون مـهر همان سال قانون اساسی جدید این کشور تصویب شد و دو ماه بعد انتخابات پارلمانی برگزار گردید. درون این هنگام حملات پیکارجویـان همچنان ادامـه داشت و از ۲۶٬۴۹۶ حمله درون ۲۰۰۴ بـه ۳۴٬۱۳۱ حمله درون ۲۰۰۵ رسید.[۷۱]

درگیری‌ها درون طول سال ۲۰۰۶ ادامـه یـافت و به بالاترین حد از خشونت رسید و رسوایی‌های جنگی بیشتری برملا شدند. ابومصعب الزرقاوی توسط نیروهای آمریکایی کشته شد و صدام حسین دیکتاتور سابق عراق بـه اتهام جنایت علیـه بشریت اعدام شد.[۷۲][۷۳][۷۴] درون پایـان همان سال گروه مطالعهٔ عراق بـه سران آمریکایی توصیـه کرد کـه روی آموزش افراد نظامـی عراق تمرکز کنند. درون دی ماه ۱۳۸۵ جرج بوش رئیس‌جمـهور آمریکا دستور بـه افزایش نیروهای اعزامـی بـه عراق داد.[۷۵]

مجلس عراق درون اردیبهشت ماه ۱۳۸۶ از ایـالات متحده خواست یک جدول زمانی به منظور خروج نیروهای خود ارائه دهد.[۷۶] شرکای آمریکا درون جنگ مانند بریتانیـا و دانمارک نیز شروع بـه خروج از این کشور د.[۷۷][۷۸]

از ۱۳۸۶ تاکنون

درگیری‌ها درون سال ۲۰۰۸ درون عراق ادامـه پیدا د و نیروهای مسلح تازه‌آموزش‌دیدهٔ عراقی با شبه‌نظامـیان درگیر شدند. دولت عراق توافقی را با آمریکا امضا کرد کـه نیروهای مسلح آمریکا را ملزم بـه خروج از شـهرهای عراق که تا ۹ تیرماه ۱۳۸۸ و خروج از کل خاک عراق که تا ۱۰ دی‌ماه ۱۳۹۰ مـی‌کرد.

نیروهای ایـالات متحده وظایف امنیتی را درون تیرماه ۱۳۸۸ بـه نیروهای عراقی واگذار د اما همکاری خود با این نیروها را حفظ نمودند.[۷۹] صبح روز ۲۷ آذر ۱۳۹۰ آخرین نیروهای آمریکایی با تشریفات از طریق مرز کویت خارج شدند.[۸۰] با خروج اولین نیروهای آمریکایی از شـهرها درون سال ۱۳۸۸ آمار جرم و خشونت درون ماه‌های آتی افزایش پیدا کرد.[۸۱][۸۲] با این حال مسئولان وزارت کشور عراق درون آبان ۱۳۸۸ اعلام د کـه آمار کشتگان عراقی بـه کمترین مـیزان بعد از اشغال عراق درون سال ۱۳۸۲ رسیده‌است.[۸۳]

با خروج نیروهای آمریکایی درون سال ۱۳۹۰ ناآرامـی‌ها ادامـه یـافت و عراق دچار بی‌ثباتی سیـاسی شد. بهار عربی درون بهمن ۱۳۸۹ بـه عراق رسید و مخالفت‌ها درون شـهرها گسترش یـافت[۸۴] اما مخالفت‌های ابتدایی نتوانستند دولت را ساقط کنند. ائتلاف مـیهنی عراق کـه گفته مـی‌شود بزرگترین مجموعهٔ سنیـان عراق هست به دلیل آنکه دولت عراق را تحت سیطرهٔ شیعیـانی مـی‌دانست کـه مـی‌خواهند سنی‌ها را کنار بزنند، مجلس عراق را بـه مدت چند هفته درون ماه‌های پایـانی ۱۳۹۰ تحریم کرد.

خشونت‌ها درون سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ افزایش پیدا کرد و گروه‌های مسلح به‌طور روزافزون به‌واسطهٔ جنگ داخلی سوریـه تقویت شدند. شیعیـان و سنی‌ها به منظور جنگ بـه سوریـه مـی‌رفتند.[۸۵] جمعیت‌هایی از اعراب سنی درون آذر ۱۳۹۱ با ادعای این کـه دولت آن‌ها را بـه حاشیـه رانده دست بـه مخالفت علنی زدند.[۸۶][۸۷]

گروه‌های شبه‌نظامـی سنی درون سال ۲۰۱۳ حملات زیـادی را علیـه اکثریت شیعهٔ عراق انجام دادند که تا اعتماد عمومـی نسبت بـه دولت نوری المالکی را زیر سؤال ببرند.[۸۸] پیکارجویـان سنی‌مذهب عضو دولت اسلامـی عراق و شام درون سال ۱۳۹۳ کنترل بخش‌های وسیعی از عراق از جمله شـهرهای بزرگی چون تکریت، فلوجه و موصل را بـه دست آوردند و باعث شدند صدها هزار نفر از خانـه و کاشانـهٔ خود فرار کنند.[۸۹]

بعد از انتخابات بی‌نتیجه درون فروردین ۱۳۹۳ نوری المالکی بـه عنوان نخست‌وزیر سرپرست خدمت کرد.[۹۰]

در ۲۰ مرداد ۱۳۹۳ عالی‌ترین دادگاه عراق بلوک مالکی را بـه عنوان اکثریت مجلس تشخیص داد.[۹۰] این حکم بـه این معنا بود کـه مالکی مـی‌توانست بـه عنوان نخست‌وزیر درون قدرت بماند. با این حال درون ۲۲ مرداد رئیس‌جمـهور بـه حیدر العبادی مأموریت تشکیل دولت جدید را داد. سازمان ملل، ایـالات متحده، اتحادیـه اروپا، عربستان سعودی، ایران و چند تن از سیـاستمداران عراقی از روی کار آمدن رهبران جدید درون عراق حمایت د.[۹۱] مالکی درون ۲۳ مرداد از قدرت کنار رفت که تا از عبادی پشتیبانی کند و «مصلحت عالی کشور را پاس بدارد».[۹۲][۹۳] حیدر العبادی درون ۱۸ آبان ۱۳۹۳ دولت جدیدی را تشکیل داد و خود بـه عنوان نخست‌وزیر جدید قدرت را درون اختیـار گرفت. درگیری‌های متناوب بین گروه‌های سنی، شیعه و کرد بحث‌ها پیرامون تقسیم عراق بـه سه منطقهٔ خودمختار را افزایش داده‌است.

جغرافیـا

عراق مابین مدار ۲۹ و ۳۸ درجهٔ شمالی و مدار ۳۹ و ۴۹ درجهٔ شرقی قرار گرفته‌است (بخش کوچکی از آن درون غرب مدار ۳۹ درجه شرقی واقع شده). این کشور با ۴۳۷٬۰۷۲ کیلومتر مربع ۵۸امـین کشور از حیث بزرگی است. اندازهٔ آن را مـی‌توان با ایـالت کالیفرنیـا درون ایـالات متحده مقایسه کرد. همچنین این کشور کمـی از پاراگوئه بزرگتر است.

بخش بزرگ عراق صحرا هست اما مناطق مابین دو رود دجله و فرات حاصلخیز است. این رودها سالانـه ۶۰ مـیلیون متر مکعب لای را بـه دلتا حمل مـی‌کنند. قسمت‌های شمالی کشور عمدتاً کوهستانی هست و بلندترین قلهٔ آن حاجی عمران (شیخا دار) (هم‌مرز با بلندی‌های پیرانشـهر ایران) با ارتفاع ۳۶۱۱ متر است. عراق مرز ساحلی کوچکی بـه طول ۵۸ کیلومتر با خلیج فارس دارد. درون مجاورت شط العرب کـه نزد ایرانیـان با نام اروندرود شناخته مـی‌شود، مرداب‌هایی قرار داشتند کـه بیشترشان طی دههٔ ۱۳۷۰ خشکانده شدند.

آب و هوا

آب و هوای کشور (به جز شمال) عمدتاً صحرایی هست با زمستان‌های خنک و گاه سرد و تابستان‌های خشک و گرم و آفتابی. دمای هوا درون تابستان درون بیشتر جاهای این کشور بـه ۴۰ درجه سانتیگراد و در برخی مناطق بـه ۴۸ درجه مـی‌رسد. دمای هوا بـه ندرت درون زمستان بالای ۲۱ درجه مـی‌رود و در شرایط سخت بین ۱۵ که تا ۱۹ درجه و در شب‌ها که تا حد ۲ که تا ۵ درجه قرار مـی‌گیرد. مناطق کوهستانی شمال اغلب از زمستان‌های سرد با بارش برف و باران برخوردار هست که گاهی موجب طغیـان رودخانـه‌ها مـی‌شود. به‌طور معمول بارندگی درون این کشور کم است. درون بیشتر مناطق سالانـه کمتر از ۲۵۰ مـیلی‌لیتر بارش وجود دارد. این بارش‌ها هم بیشتر درون زمستان رخ مـی‌دهد. باران‌های تابستانی بـه جز درون شمال بسیـار بـه ندرت اتفاق مـی‌افتند.

حکومت و سیـاست

دولت فدرال عراق تحت قانون اساسی فعلی بـه شکل یک جمـهوری فدرالی دموکراتیک پارلمانی اسلامـی تعریف مـی‌شود. دولت فدرال مشتمل بر قوای مجریـه، مقننـه و قضاییـه و کمـیسیون‌های مستقل متعدد دیگر است. جدای از دولت فدرال مناطق (مشتمل بر چند استان)، استان‌ها و بخش‌هایی وجود دارند کـه طبق قانون دارای اختیـاراتی هستند.

ائتلاف ملی عراق بزرگترین گروه شیعهٔ مجلس این کشور هست که با ادغام ائتلاف دولت قانون تحت رهبری نخست‌وزیر نوری المالکی و ائتلاف ملی عراق ایجاد شد.[۹۴]ائتلاف مـیهنی عراق توسط ایـاد علاوی رهبری مـی‌شود؛ فردی سکولار شیعه کـه مورد حمایت گستردهٔ سنی‌ها قرار دارد. این حزب رویکردهای ضدجدایی‌طلبانـهٔ استوارتری نسبت بـه رقبای خود دارد.[۹۴] درون لیست کردستان دو حزب دموکرات کردستان عراق بـه رهبری مسعود بارزانی و اتحادیـه مـیهنی کردستان بـه رهبری جلال طالبانی غلبه دارند. هر دو حزب سکولار هستند و دارای روابط نزدیک با غرب مـی‌باشند.[۹۴]

بنابر شاخص شکنندگی کشورها، عراق درون سال ۲۰۱۰ هفتمـین کشور بی‌ثبات از لحاظ سیـاسی بوده‌است.[۹۵][۹۶] تمرکز قدرت درون دست نخست‌وزیر نوری المالکی و افزایش فشار روی اپوزیسیون باعث بروز نگرانی‌هایی پیرامون آیندهٔ حقوق سیـاسی درون این کشور شد.[۹۷] با این وجود این کشور درون سال ۲۰۱۳ پیشرفت کرده و به رتبهٔ ۱۱ام رسید.[۹۸] درون مرداد ۱۳۹۳ مالکی از قدرت کناره گرفت. او درون ۲۳ مرداد ۱۳۹۳ اعلام کرد کـه کنار مـی‌ایستد که تا حیدر العبادی کـه چند روز قبل توسط رئیس‌جمـهور فؤاد معصوم نامزد شده بود قدرت را درون دست گیرد. که تا آن زمان مالکی بـه قدرت تکیـه زده بود و از دادگاه فدرال خواسته بود که تا نامزدی رئیس‌جمـهور را وتو کند زیرا خلاف قانون اساسی است.[۹۹]

از زمان تشکیل منطقهٔ پرواز ممنوع بعد از جنگ خلیج فارس کردها به منظور خود منطقهٔ خودمختار بـه وجود آوردند. این مسئله که تا به حال باعث بروز تنش‌هایی با ترکیـه شده‌است.

قانون

قانون اساسی عراق درون مـهرماه ۱۳۸۴ طی یک رفراندوم با اکثریت ۷۸ درصدی بـه تصویب رسید. این درصد درون مناطق مختلف اختلاف فاحشی داشت.[۱۰۰] شیعیـان و کردها از قانون اساسی جدید حمایت مـی‌د اما اعراب سنی آن را رد د. نخستین انتخابات سراسری پارلمانی طبق این قانون اساسی درون ۲۴ آذر ۱۳۸۴ برگزار شد. تمام گروه‌های قومـیتی از جمله اقلیت‌های آشوری و ترکمن درون این انتخابات شرکت د.

قانون شمارهٔ ۱۸۸ مصوب ۱۳۳۸ (قانون احوال شخصیـه)[۱۰۱]اختیـار چند همسر را بسیـار سخت کرده، حضانت کودک را بعد از طلاق بـه مادر داده و ازدواج زیر ۱۶ سال را ممنوع کرده‌است.[۱۰۲]اسلام بـه عنوان منبعی رسمـی به منظور قانونگذاری درون ماده اول قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته‌است.[۱۰۳] عراق دادگاه‌های اسلامـی ندارد اما دادگاه‌های مدنی از فقه اسلامـی به منظور رسیدگی بـه احوالات شخصیـه نظیر ازدواج و طلاق استفاده مـی‌کنند. از سال ۱۳۷۴ عراق از شریعت اسلام به منظور جزای بزه‌های جنایی استفاده کرد.[۱۰۴] این قانون بنابر قانون مدنی فرانسه و تفاسیر سنی و شیعی (جعفری) از اسلام مـی‌باشد.[۱۰۵]

پل برمر حاکم موقت عراق درون سال ۱۳۸۳ اعلام کرد کـه هر گونـه پیش‌نویس قانون اساسی کـه مبتنی بر اسلام باشد را رد خواهد کرد.[۱۰۶] این سخن بسیـاری از روحانیون شیعی را خشمگین ساخت.[۱۰۷] درون نتیجه ایـالات متحده درون ۱۳۸۴ از موضع خود دست کشید و با نقش دین اسلام درون قانون اساسی موافقت کرد که تا بن‌بستی کـه در نگارش متن پیش‌نویس ایجاد شده بود پایـان گیرد.[۱۰۸]

قانون جزای عراق، قانون حقوقی این کشور است.

نیروهای مسلح

نیروهای مسلح عراق تحت فرمان وزارت کشور و وزارت دفاع کار مـی‌کنند. همچنین بخشی از این نیروها با عنوان نیروی عملیـات‌های ویژه با هدایت دفتر مقابله با تروریسم تحت نظر مستقیم نخست‌وزیر فعالیت دارند. نیروهای وزارت دفاع عبارتند از نیروی زمـینی، نیروی هوایی و نیروی دریـایی. پیشمرگه نیروی مسلح دیگری هست که تحت فرمان حکومت اقلیم کردستان عراق است. دولت محلی و دولت مرکزی بر سر مـیزان فرمانبری این نیرو از بغداد اختلاف نظر دارند.[۱۰۹]

نیروی زمـینی عراق نیرویی ضدشورش هست که که تا آبان ۱۳۸۸ دارای ۱۴ لشکر بود و هر لشکر از ۴ تیپ تشکیل یـافته‌بود.[۱۱۰] این نیرو را مـهم‌ترین عنصر درون درگیری‌های ضدشورشی توصیف مـی‌کنند.[۱۱۱] تیپ‌های پیـادهٔ سبک دارای سلاح‌های کوچک، مسلسل، آرپی‌جی، لباس ضدگلوله و خودروهای زرهی سبک هستند. تیپ‌های پیـادهٔ مکانیزه مسلح بـه تانک‌های اصلی مـیدان نبرد تی ۵۴/۵۵ و خودرو جنگی پیـاده‌نظام مدل بی‌ام‌پی-۱ مـی‌باشند.[۱۱۱] درون مـیانـه‌های سال ۱۳۸۷ مشکلات مربوط بـه نگهداری و تأمـین تجهیزات درون این نیروها بروز کرد.[۱۱۲]

آماج نیروی هوایی عراق پشتیبانی از نیروهای زمـینی، شناسایی و ترابری یگان‌ها است. دو اسکادران شناسایی از هواپیماهای سبک استفاده مـی‌کنند. سه اسکادران بالگرد به منظور انتقال نیروها و یک اسکادران ترابری از هواپیمای سی-۱۳۰ به منظور انتقال نیرو، تجهیزات و آماد استفاده مـی‌کند. پرسنل این نیرو هم‌اکنون حدود ۳۰۰۰ نفر است. طبق برنامـه قرار هست تعداد این نیروها که تا سال ۱۳۹۷ بـه ۱۸۰۰۰ نفر و ۵۵۰ پرنده برسد.[۱۱۱]

نیروی دریـایی عراق نیرویی کوچک هست و از ۵۰۰۰ افسر و ملوان کـه از مـیان آن‌ها ۸۰۰ نفر تفنگدار دریـایی هستند تشکیل یـافته. آماج این نیروها حفاظت از خط ساحلی و راه‌آب‌های سرزمـینی درون مقابل نفوذ شورشیـان است. همچنین این نیرو موظف بـه مراقبت از سکوهای نفتی فراساحل عراق است.[۱۱۳]

روابط خارجی

عراق و ایـالات متحده درون ۲۷ آبان ۱۳۸۷ اقدام بـه امضای موافقت‌نامـه وضعیت نیروها د.[۱۱۴] این موافقت‌نامـه بخشی از موافقت‌نامـهٔ وسیع‌ترِ چارچوب راهبردی تلقی مـی‌شود.[۱۱۵] درون بخشی از این موافقت‌نامـه آمده‌است «دولت عراق خواستار آن است» کـه نیروهای ایـالات متحده به‌طور موقت درون عراق بمانند که تا «امنیت و ثبات را حفظ کنند». نیروهای آمریکایی طبق این موافقت‌نامـه هنگامـی کـه در پایگاه‌های خود نیستند یـا بـه مأموریت رفته‌اند تحت حوزهٔ قضایی عراق قرار مـی‌گیرند.

عراق درون ۲۴ بهمن ۱۳۸۷ رسماً ۱۸۶مـین بـه عضویت کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزارهای شیمـیایی درآمد. این کشور بر اساس مفاد این پیمان، بـه عنوان عضوی تلقی مـی‌شود کـه مـیزان سلاح‌های شیمـیایی خود را اعلام کرده‌است. از آن جا کـه عراق خیلی دیر بـه این کنوانسیون پیوسته‌است، از شمول کشورهایی کـه در جدول زمانی نابودی سلاح‌های شیمـیایی قرار دارند خارج است.[۱۱۶]

روابط ایران و عراق با تشکیل دولت جدید عراق درون سال ۱۳۸۴ که تا بالاترین حد افزایش پیدا کرد. نخست‌وزیر نوری المالکی و جلال طالبانی بارها از ایران دیدن د که تا همکاری‌های دوجانبه درون تمام زمـینـه‌ها بین دو کشور افزایش یـابد. روابط بعد از مالکی نیز همچنان خوب تلقی مـی‌شود.

روابط عراق و ترکیـه پرتنش هست که دلیل اصلی آن حکومت اقلیم کردستان مـی‌باشد.[۱۱۷] درون مـهر ۱۳۹۰ پارلمان ترکیـه قانونی را تصحیح کرد کـه طبق آن نیروهای ترکیـه مـی‌توانند به منظور تعقیب شورشیـان کرد وارد عراق شوند.[۱۱۸]

حقوق بشر

روابط بین حکومت عراق و جمعیت کُرد این کشور درون دهه‌های گذشته تلخ بوده‌است بـه ویژه آنکه کشتارهای صدام حسین درون دهه ۱۹۸۰ ضربات سنگینی بـه این مردم وارد آورد. بعد از قیـام‌هایی کـه در دههٔ ۹۰ مـیلادی درون عراق رخ داد بسیـاری از کردها از سکونت‌گاه‌های خود فرار د و سازمان ملل منطقهٔ پرواز ممنوع درون شمال عراق تشکیل داد که تا از ادامـهٔ درگیری‌ها ممانعت بـه عمل آورد. با این وجود بعد از سقوط رژیم بعث و استقرار نظام جدید پیشرفت زیـادی درون این روابط ایجاد شد به‌طوری‌که نخستین رئیس‌جمـهور کرد بـه نام جلال طالبانی درون سال ۱۳۸۴ درون عراق بـه قدرت رسید. همچنین بر اساس مادهٔ ۴ قانون اساسی جدید عراق زبان کردی درون کنار زبان عربی یکی از زبان‌های رسمـی این کشور به‌شمار مـی‌رود.

حقوق دگرباشان درون عراق محدود مانده‌است. هر چند از این عمل جرم‌زدایی شده اما هم‌جنس‌گرایی همچنان درون فرهنگ عراق قبیح تلقی مـی‌شود.[۱۱۹] مضروب افراد بـه دلیل هویت و مـیل درون این کشور امری غیرعادی نیست و معمولاً تحت عنوان دفاع از ناموس خانواده توجیـه مـی‌شود.[۱۲۰] افرادی کـه لباس و مدل موی بارز غربی داشته باشند ممکن هست دچار سرنوشت مشابه هم‌جنسگرایـان شوند. مقاله‌ای کـه در وبگاه بی‌بی‌سی همراه با مصاحبه با هم‌جنس‌گرایـان و تغییرجنس‌داده‌ها درون سال ۱۳۸۸ منتشر شد مدعی هست دگرباشان درون زمان حکومت صدام حسین با خشونت کمتری مواجه بودند.[۱۲۱]

تقسیمات کشوری

عراق دارای هجده استان (به عربی: محافظة) (به کردی: پارێزگا) مـی‌باشد. هر استان بـه چند شـهرستان (به عربی: قضاء) تقسیم شده‌است. کردستان عراق تنـها ناحیـهٔ تعریف‌شده درون قانون عراق هست که به منظور خود دولت و ارتش نیمـه‌رسمـی بـه نام پیشمرگه دارد.

بغداد

صلاح‌الدین

دیـاله

واسط

مـیسان

بصره

ذی‌قار

مثنی

قادسیـه

بابل

کربلا

نجف

انبار

نینوا

دهوک

اربیل

کرکوک

سلیمانیـه

در ۲۵ اسفند ۱۳۹۲ مسعود بارزانی بخشنامـه‌ای به منظور تبدیل شـهرستان حلبچه بـه استان ابلاغ کرد.

اقتصاد

صادرات نفت از گذشته نقش اصلی را درون اقتصاد عراق بر عهده داشته به‌طوری‌که ۹۵٪ از درآمد خارجی این کشور را تشکیل مـی‌دهد. عدم توسعه درون سایر زمـینـه‌ها باعث بروز بیکاری ۱۸ که تا ۳۰ درصدی و درآمد سرانـهٔ ۴۰۰۰ دلاری شده‌است.[۱۲۲] درون سال ۲۰۱۱ استخدام تمام‌وقت درون بخش عمومـی نزدیک بـه ۶۰ درصد از کل استخدام‌ها را شامل مـی‌شد.[۱۲۳] بخش صادرات نفت شغل‌های بسیـار کمـی به منظور عراقی‌ها ایجاد کرده‌است.[۱۲۳] درون حال حاضر درصد پایینی از خانم‌ها (بالاترین تخمـین‌ها درون سال ۲۰۱۱ حدود ۲۲٪ بوده) به‌طور رسمـی کار مـی‌کنند.[۱۲۳]

اقتصاد دستوری عراق پیش از اشغال این کشور توسط آمریکا، هر گونـه مالکیت تجاری درون عراق توسط خارجی‌ها را ممنوع کرده‌بود، بسیـاری از صنایع بزرگ را بـه شکل دولتی اداره مـی‌کرد و تعرفه‌های شدیدی بر کالاهای خارجی وارد مـی‌ساخت.[۱۲۴] اما بعد از اشغال عراق درون سال ۱۳۸۲ حکومت ائتلاف موقت عراق بـه سرعت دستورهای الزام‌آوری پیرامون خصوصی‌سازی اقتصاد عراق و گشایش آن بـه روی سرمایـه‌گذاران خارجی صادر کرد.

باشگاه پاریس درون ۳۰ آبان ۱۳۸۳ قبول کرد که تا ۸۰٪ (معادل ۳۳ مـیلیـارد دلار) از بدهی ۴۲ مـیلیـارد دلاری عراق بـه کشورهای عضو این باشگاه را ببخشد. کل بدهی خارجی عراق درون سال ۱۳۸۲ معادل ۱۲۰ مـیلیـارد دلار بود کـه تا سال ۱۳۸۳ پنج مـیلیـارد دلار دیگر بـه آن اضافه شده بود.[۱۲۵]

بانک سیتی‌گروپ درون اسفند ۱۳۸۹ عراق را درون زمرهٔ کشورهای 3G قرار داد؛ یعنی کشورهایی کـه پتانسیل رشد اقتصاد جهانی درون آینده را دارند و مـی‌توانند سود خوبی بـه سرمایـه‌گذاران خارجی بدهند.[۱۲۶]

واحد پول رسمـی عراق دینار است. حکومت ائتلاف موقت با کمک شرکت دلارو اسکناس و سکه‌های جدیدی بر اساس آخرین فنون ضدجعل چاپ و ضرب کرد.[۱۲۷]

تخمـین‌ها حاکی از آن هست که چهار سال بعد از حمله بـه عراق ۲٫۴ مـیلیون عراقی همچنان آواره بودند و دو مـیلیون پناهجو خارج از عراق وجود داشتند. چهار مـیلیون عراقی از امنیت غذایی برخوردار نبوده و یک چهارم کودکان دچار سوءتغذیـه بودند. تنـها یک سوم کودکان عراقی بـه آب آشامـیدنی سالم دسترسی داشتند.[۱۲۸]

بنابر پژوهش موسسه توسعهٔ فرامرزی، سازمان‌های مردم‌نـهاد بین‌المللی به منظور انجام فعالیت درون عراق دچار چالش هستند. آن‌ها کمک‌های خود را اغلب بـه صورت پراکنده، مخفیـانـه و تحت شرایط ناامن انجام مـی‌دهند.[۱۲۸] تأمـین مالی بـه صورت هماهنگ‌شده انجام نمـی‌شود و ظرفیت عملیـاتی پایین و اطلاعات ناقص آن‌ها را مـی‌آزارد. این سازمان‌ها مورد تهاجم گروه‌های پیکارجو قرار مـی‌گیرند و تا سال ۲۰۱۳، ۹۴ نفر از مددکاران آن‌ها کشته، ۲۴۸ نفر زخمـی، ۲۴ نفر دستگیر یـا بازداشت و ۸۹ نفر گروگان یـا مفقود شده‌اند.[۱۲۸]

صنعت گردشگری درون عراق نیز بـه خاطر وجود برخی اماکن مـهم مذهبی شیعیـان، نقش قابل توجهی را درون اقتصاد عراق برعهده دارد. سازمان حج و زیـارت ایران درون سال ۲۰۱۲ مـیلادی، با ذکر آمار گردشگران و زائران ایرانی اعلام کرد کـه هر ساله بیش از یک مـیلیون و دویست هزار ایرانی، از طریق مرز زمـینی و هوایی بـه کشور عراق اعزام مـی‌شوند.[۱۲۹]

نفت و انرژی

بر اساس برخی تخمـین‌ها عراق با داشتن ۱۴۰٫۳ مـیلیـارد بشکه نفت ذخیره درون مـیدان‌های نفتی خود بعد از ایران درون ردهٔ پنجم جهان قرار دارد. این اطلاعات بر اساس تخمـین‌های زلزله‌نگاری دوبعدی درون سه دهه پیش بـه دست آمده و احتمال اینکه این کشور مـیدان‌های نفتی بیشتری داشته باشد بسیـار زیـاد است. تولید نفت این کشور درون سال ۱۳۹۱ بـه ۳٫۴ مـیلیون بشکه درون روز رسید.[۱۳۰] درون عراق که تا سال ۱۳۸۹ تنـها ۲ هزار حلقه چاه نفت حفر شده بود درون حالی کـه تنـها درون تکزاس حدود ۱ مـیلیون چاه حفر شده‌است.[۱۳۱] این درون حالی هست که عراق خود یکی از مؤسسان اوپک به‌شمار مـی‌رود.[۱۳۲][۱۳۳]

با وجود درآمدهای مـیلیـاردی عراق از محل صادرات نفت خام، این کشور همچنان توان تولید برق به منظور نیمـی از مردم خویش را ندارد. این مسئله بارها موجب اعتراضات مردمـی درون فصل تابستان شده‌است.[۱۳۴]

بنابر پژوهشی کـه در اردیبهشت ۱۳۸۶ درون آمریکا انجام شد احتمالاً رقمـی بین ۱۰۰٬۰۰۰ که تا ۳۰۰٬۰۰۰ بشکه نفت درون روز از مـیزان تولید اعلام شدهٔ عراق درون طول چهار سال پیش از آن از طریق فساد یـا قاچاق بـه یغما رفته‌است.[۱۳۵]شبکهٔ الجزیره درون سال ۱۳۸۷ گزارشی درون مورد اشکالات محاسباتی دربارهٔ ۱۳ مـیلیـارد بشکه نفت عراق کـه تحت مراقبت آمریکایی‌ها بوده ارائه داده و مدعی شد ۲٫۶ مـیلیـارد بشکه از این نفت کلاً بـه حساب نیـامده است.[۱۳۶] برخی گزارش‌ها از کاهش آمار فساد توسط دولت درون حوزهٔ نفت حکایت دارند اما همچنان گزارش‌های معتبر و قابل اتکایی مبنی بر ارتشای مقامات دولتی منتشر مـی‌شوند.[۱۳۷]

عراق دارای سه پالایشگاه مـهم است. پالایشگاه بیجی بزرگ‌ترین پالایشگاه عراق است[۱۳۸] کـه در حوالی شـهر بیجی درون استان صلاح‌الدین واقع شده‌است.[۱۳۹] دو پالایشگاه دیگر درون بغداد و بصره قرار دارند.[۱۴۰]

زیرساخت‌ها

سد حدیثه، دومـین سد بزرگ عراق است.[۱۴۱]

مردم

عراق کشوری هست با قومـیت‌های گوناگون و ساکنان آن را عرب، کرد، لر[۱۴۲]ترکمن، آشوری، کلدانی، مندایی و صابئین و غیره تشکیل مـی‌دهند. کردها درون نواحی شمال و شمال شرقی عراق کـه به کردستان عراق مشـهور هست زندگی مـی‌کنند و از لحاظ فرهنگی. زبانی و طرز پوشش با عرب‌ها متفاوتند و لرها درون شرق کشور درون استان‌های واسط، دیـاله، مـیسان سدارند.[۱۴۳]

لرها درون عراق تحت عنوان فیلی کـه یکی از شعبات قوم لر هست شناخته مـی‌شوند این لرها از اعقاب والی‌های فیلی پشتکوه ایلام هستند کـه دارای ریشـه سادات سامره و از اولاد ا هستند[۱۴۴]فریـا استارک درون سفر خود بـه بغداد از فیلی‌ها با نام «لرهای پشتکوه» بـه عنوان «زیباترین سکنـهٔ بغداد» یـاد کرده‌است.[۱۴۵]هنری فیلد وقتی گروه‌های قومـی مختلف ایران را درون اثر کلاسیکش «مردم‌شناسی ایران» بررسی مـی‌کند از ۵۲ نفر از لرهای بغداد استفاده مـی‌کند و فصل مبسوطی دربارهٔ ایشان مـی‌نویسد.[۱۴۶]

کشور عراق از نظر ساختار اجتماعی فرهنگی بـه سه حوزه کاملاً متفاوت قابل تقسیم است. درون حوزه مرکزی عراق اعراب سنی، درون شمال کردها و در جنوب شیعیـان سدارند و هر کدام از این گروه‌ها دارای شاخصه‌های فرهنگی و اجتماعی خاص خود هستند. البته درون کنار این سه گروه اصلی، هویت‌های فرهنگی اجتماعی کوچک‌تری نظیر ترکمن‌ها، آشوری‌ها و یزیدی‌ها نیز وجود دارند کـه دارای فرهنگ و عقاید متمایزی مـی‌باشند.[۴۷]

شیعیـان کـه اکثریت جمعیت عراق را تشکیل مـی‌دهند، بیشتر درون مناطق جنوبی و مرکزی عراق سدارند. وجود مقبره ا شیعی درون شـهرهای مقدس عراق همچون کربلا و نجف، و همچنین وجود حوزه علمـیه نجف و در نتیجه حضور دایمـی علمای شیعی درون این شـهرها باعث تقویت فرهنگ شیعی شده‌است و این امر شیعیـان عراق را از نظر فرهنگی بـه ایرانیـان شیعی‌مذهب نزدیک ساخته‌است.[۴۷]

اعراب سنی بخش دیگری از ساختار فرهنگی اجتماعی عراق را تشکیل مـی‌دهند. این بخش از ساختار فرهنگی عراق براساس قومـیت عربی و مذهب سنی ایجاد شده و به دلیل حاکمـیت اقلیت اعراب سنی درون طول دهه‌های گذشته درون عراق تقویت شده‌است. گرایش‌ها و عصبیت عربی این بخش از فرهنگ عراق بسیـار قدرتمند بوده و پان عربیسم بـه عنوان یک ایدئولوژی سیـاسی فعال درون عراق و حتی جهان عرب درون این فرهنگ ریشـه داشته‌است. این بخش از ساختار فرهنگی عراق بـه دلیل حمایت‌های نظام سیـاسی درون پی تسلط بر سایر بخش‌ها و همسان‌سازی فرهنگی بوده‌است.[۱۴۷]

کردها عموماً درون مناطق بلند شمالی، دره‌های مجاور آن و در چهار استان سلیمانیـه، اربیل، دهوک و کرکوک (تمـیم) زندگی مـی‌کنند. بـه غیر از این مناطق کـه اکثریت قریب بـه اتفاق کرد هستند، کردها درون مناطق مجاور نیز پراکنده‌اند و جمعیت انبوهی از آنان که تا حدود خانقین هم پخش شده‌اند. اصولاً پیوند و همبستگی کردها، قبیله‌ای است.[۱۴۷]

قبایلی چون هرکی، سورچی و زیباری توانسته‌اند هنوز پیوستگی بدوی سنتی خود را حفظ کنند. اکثر کردها سنی مذهب هستند و تنـها بخشی از آن‌ها تحت عنوان کردهای فیلی، کـه در اطراف خانقین سدارند، شیعی مذهب هستند.[۱۴۷]

پس از جنگ کویت و عراق و وضع ممنوعیت پرواز عراق بـه بالای خط ۲۳ درجه درون سال ۱۹۹۱ کردهای عراق عملاً توانستند حکومت خود را تأسیس نمایند و با حل اختلافات گروهی و قیـام علیـه حکومت بعث حکومت منطقه را بـه عهده گرفتند کـه کردها این خیزش را «راپه‌رین» مـی‌نامند. بعد از ده سال و با حمله مجدد آمریکا بـه عراق درون شمال و شمال شرقی عراق کـه به کردستان عراق معروف هست کردها حکومت خود مختار درون جمـهوری فدرال عراق به‌طور رسمـی تشکیل دادند. درون سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ نیز ریـاست جمـهوری و وزارت امور خارجه عراق توسط کردها اداره مـی‌گردد.

زبان

عربی و کردی زبان‌های رسمـی عراق هستند. مـیزان باسوادی بین ۶۰٪ که تا ۷۰٪ است. علاوه بر این دو زبان‌های دیگری نیز درون این کشور گویشورانی دارند:[۱۴۸]

• ترکی آذربایجانی (ترکمن‌های عراق):[۱۴۹] ۶۰۰ هزار نفر (۱۹۸۲) (شـهر کرکوک، اربیل، رواندوز، از جنوب شرق کرکوک که تا مقدادیـه، خانقین، مندلی و ناحیـه موصل)
• فارسی: ۲۲۷ هزار نفر (۱۹۹۴)
• لری فیلی: ۱۲۰ هزار نفر (۱۹۷۴) (جلولاء وخانقین و مندلی، بدره، جصّان، کوت، النعمانیـه، العزیزیـه و شماری از روستاهای استان مـیسان و شرق استان دیـالی).[۱۵۰]
• کلدانی نو (از زبان‌های آرامـی): ۱۱۰ هزار نفر (۱۹۹۴) (موصل، بغداد، بصره، جنوب شرقی کردستان)
• ارمنی: حدود ۶۰ هزار
• آشوری (از زبان‌های آرامـی): ۳۰ هزار نفر (۱۹۹۴) (شمال عراق، بغداد، بصره، کرکوک، اربیل)
• دوماری (زبان کولی‌ها) (از زبان‌های هندوآریـائی): ۲۲٬۹۰۰ هزار نفر (۲۰۰۰)
• گورانی (از شاخه شمال غربی زبان‌های کردی): ۲۱ هزار نفر (۲۰۰۰) (نزدیکی حلبچه، شرق سلیمانیـه، پراکنده از موصل که تا خانقین)
• باجلانی (از شاخه شمال غربی زبان‌های کردی): ۲۰ هزار نفر (۱۹۷۶) (شمال خانقین، استان موصل، نواحی شین)
• سارلی (از شاخه شمال غربی زبان‌های کردی): کمتر از ۲۰ هزار نفر (۱۹۹۵) (شمال موصل، استان کرکوک)
• آیداغی (چرکسی) (از زبان‌های قفقازی): ۱۹ هزار نفر (۱۹۹۳)
• شبک (از شاخه شمال غربی زبان‌های کردی): ۱۰ که تا ۲۰ هزار نفر (۱۹۸۹) (شمال موصل)
• کوی سنجق (از زبان‌های کردی): ۸۰۰ که تا ۱۰۰۰ نفر (۱۹۹۵) (کوی سنجق، شمال عراق)

مذهب

اسلام شیعه، اسلام سنی، آئین ایزدی، مسیحی، یـهودی.

نگارخانـه

• حرم کاظمـین

• آرامگاه حسین بن علی و یـارانش درون کربلا

• آرامگاه عباس بن علی درون کربلا

• دجله درون نزدیکی موصل

• ورودی موزه‌ای درون بغداد کـه به شکل دروازه ایشتار ساخته شده

• مسجدجامع امام اعظم درون اعظمـیه

• آرامگاه علی بن ابی‌طالب درون نجف

• اروندرود

• مدرسه مستنصریـه درون بغداد

• شناشیل بصره

• آثار باستانی حضر

جستارهای وابسته

• فهرست شـهرهای عراق
• خلافت عباسی
• کردستان عراق
• حزب بعث عراق
• جنگ ایران و عراق
• ایرانیـان عراق

پانویس

منابع

• تاریخ ایران و جهان، دوره آموزش متوسطه، رشته علوم انسانی، تهران، سازمان پژوهش و برنامـه‌ریزی آموزشی.
• صفا، ذبیح اللّه، تاریخ ادبیـات درون ایران (۸جلد)، انتشارات فردوس.

پیوند بـه بیرون

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط بـه عراق درون ویکی‌گفتاورد موجود است. ویکی‌سفر یک راهنمای سفر به منظور عراق دارد. در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ عراق موجود است.

• Globalpolicy تاریخچه نفت درون عراق (به انگلیسی)

استان‌های عراق اربیل | انبار | بابِل | بغداد | بصره | تأمـیم | دهوک | دیـاله | ذی‌قار | سلیمانیـه | صلاح‌الدین | قادسیـه | کربلا | مثنی | مـیسان | نجف | نینوا | واسط

}}